2023 Nobel Fizik Ödülü bu yıl “elektronların madde içerisindeki dinamiğini anlamak için attosaniye(1×10⁻¹⁸ saniye) ışık sinyallerinin oluşturulması deney düzeneği” ile üç fizikçiye verildi. Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L’Huillier
elektronların hareket ettiği veya enerji değiştirdiği hızlı süreçleri ölçmek için kullanılabilecek son derece kısa ışık darbeleri yaratmanın bir yolunu gösterdiler.

Hızlı hareket eden olaylar, insanlar tarafından algılandığında birbirine akarlar, sanki hareketli görüntülerden oluşan bir film gibi algılanır. Gerçekten kısa süreli olayları araştırmak istiyorsak özel teknolojilere ihtiyacımız var. Elektronların dünyasında ise değişiklikler birkaç attosaniyede meydana gelir. (attosaniye o kadar kısadır ki evrenin doğduğu günden bu yana geçen saniye kadar attosaniye vardır.)

Nobel kazanan üç fizikçinin deneyleri, attosaniyelerle ölçülen çok kısa süreli ışık darbeleri üretti, böylece bu darbelerin atomlar ve moleküller içindeki süreçlerin görüntülerini sağlamak için kullanılabileceğini gösterdiler.
1987 yılında, Anne L’Huillier, kızılötesi lazer ışığını bir soy gazın içinden ilettiğinde birçok farklı armonik ışığın ortaya çıktığını keşfetti. Her armonik, lazer ışığının her bir döngüsü için belirli bir döngü sayısına sahip bir ışık dalgasıdır. Bunlar, lazer ışığının gazdaki atomlarla etkileşmesi sonucu meydana gelir; bu, bazı elektronlara ekstra enerji verir ve bu enerji daha sonra ışık olarak yayılır. Anne L’Huillier bu fenomeni keşfetmeye devam etti ve ardışık önemli buluşların temelini attı.

2001 yılında, Pierre Agostini, ardışık ışık darbelerini üretmeyi ve incelemeyi başardı, her bir darbe sadece 250 attosaniye sürdü. Aynı dönemde, Ferenc Krausz başka bir deney türüyle çalışıyordu, bu deney tek bir 650 attosaniye süren ışık darbesini izole etmeyi mümkün kılıyordu. Bu üç fizikçinin katkıları, daha önce izlenmesi imkansız olan çok hızlı süreçlerin araştırılmasını mümkün kıldı.

“Şimdi elektronların dünyasına kapıyı açabiliriz. Attosaniye fiziği, bizi elektronlar tarafından yönetilen mekanizmaları anlama fırsatı sunuyor. İlerleyen adım, onları kullanmak olacak,” diyor Fizik Nobel Komitesi Başkanı Eva Olsson.
Attosaniye fiziği ile farklı alanlarda uygulamalar önümüzdeki yıllarda etkisini hissettirecek. Örneğin elektronikte, malzeme içinde elektronların nasıl davrandığını anlamak ve kontrol etmek önemlidir. Attosaniye darbeleri ayrıca tıbbi tanı gibi farklı molekülleri tanımak için de kullanılabilir.
Kaynaklar
https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2023/press-release/
Comments